Béo phì và ngủ ngáy: Hai mối nguy âm thầm trong đời sống hàng ngày

1. Định nghĩa và phân loại

1.1. Bệnh lý béo phì

Béo phì là một tình trạng bệnh lý phức tạp, đặc trưng bởi sự tích tụ mỡ thừa trong cơ thể đến mức ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe. Đây không chỉ là vấn đề về ngoại hình mà là một căn bệnh mạn tính với nhiều biến chứng nguy hiểm.

Để đánh giá tình trạng cân nặng, các chuyên gia y tế thường sử dụng Chỉ số Khối cơ thể (BMI), được tính bằng công thức: BMI= Cân nặng (kg) / (Chiều cao (m))²​.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), phân loại BMI như sau:

• Dưới 18.5: Thiếu cân
• 5 – 24.9: Cân nặng bình thường, khỏe mạnh
• 0 – 29.9: Thừa cân
• 0 trở lên: Béo phì
• 0 – 34.9: Béo phì độ I
• 0 – 39.9: Béo phì độ II
• 0 trở lên: Béo phì độ III (béo phì nghiêm trọng/béo phì bệnh hoạn)

1.2. Bệnh lý ngủ ngáy

Ngáy là hiện tượng âm thanh phát ra trong khi ngủ do luồng không khí đi qua đường hô hấp trên bị cản trở, làm rung các mô mềm ở vùng họng và vòm miệng.

Ngáy có thể được phân loại thành:

• Ngáy đơn thuần (ngáy bình thường): Xảy ra không thường xuyên, không đi kèm với các dấu hiệu ngừng thở hoặc ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ. Người ngáy thường không cảm thấy mệt mỏi vào ban ngày.
• Ngáy bệnh lý (ngáy bất thường/Hội chứng Ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn – OSA): Xảy ra thường xuyên, tiếng ngáy lớn, ngắt quãng, đi kèm với các cơn ngưng thở ngắn (thường kéo dài từ vài giây đến vài chục giây), thở hổn hển hoặc hụt hơi. Người bệnh thường cảm thấy mệt mỏi, buồn ngủ vào ban ngày, đau đầu buổi sáng, giảm tập trung và trí nhớ. Ngoài ra, ngáy cũng có thể là bệnh lý liên quan tới Hội chứng ngưng thở khi ngủ trung ương – CSA, tức tình trạng não không đưa ra tính hiệu hô hấp dẫn đến ngừng thở. Đây là dạng ngáy nguy hiểm cần được can thiệp y tế.

Tần suất ngáy được coi là bất thường khi xảy ra hầu hết các đêm trong tuần và đi kèm với các triệu chứng ban ngày như buồn ngủ quá mức. Nếu ngáy ≥3 lần/tuần, đặc biệt kèm các triệu chứng bất thường như ngưng thở, đau đầu buổi sáng, hay buồn ngủ ban ngày thì cần đi khám chuyên khoa hô hấp hoặc tai mũi họng sớm để có biện pháp điều trị sớm.

2. Nguyên nhân và đặc điểm nhận biết

2.1. Nguyên nhân gây béo phì và đặc điểm nhận biết

Béo phì là kết quả của sự kết hợp giữa nhiều yếu tố:

• Chế độ ăn uống không lành mạnh: Tiêu thụ quá nhiều calo từ thực phẩm giàu chất béo, đường, thực phẩm chế biến sẵn và đồ uống có đường.
• Lối sống ít vận động: Thiếu hoạt động thể chất, dành nhiều thời gian ngồi một chỗ (làm việc văn phòng, xem TV, chơi game).
• Yếu tố di truyền: Tiền sử gia đình có người béo phì có thể làm tăng nguy cơ.
• Yếu tố nội tiết: Một số bệnh lý như suy giáp, hội chứng Cushing có thể gây tăng cân.
• Thuốc men: Một số loại thuốc (ví dụ: corticosteroid, thuốc chống trầm cảm) có thể gây tác dụng phụ tăng cân.
• Yếu tố tâm lý: Căng thẳng, lo âu, trầm cảm có thể dẫn đến ăn uống vô độ.

Đặc điểm nhận biết cơ thể đang ở trạng thái béo phì:

• Chỉ số BMI từ 30.0 trở lên.
• Tích tụ mỡ thừa rõ rệt ở vùng bụng, đùi, hông, cánh tay.
• Kích thước vòng eo tăng lên: Ở nam giới > 90cm, ở nữ giới > 80cm (theo khuyến nghị của một số tổ chức y tế).
• Khó thở, dễ hụt hơi khi vận động nhẹ.
• Đau khớp, đặc biệt là khớp gối và khớp háng do chịu áp lực lớn.
• Rối loạn giấc ngủ, trong đó có ngáy và ngưng thở khi ngủ.
• Tăng tiết mồ hôi, da có thể xuất hiện rạn nứt.
• Cảm thấy mệt mỏi, uể oải thường xuyên.

2.2. Nguyên nhân gây ngáy và đặc điểm nhận biết

 Ngáy xảy ra do sự cản trở luồng không khí, thường liên quan đến:

• Thừa cân, béo phì: Mô mỡ tích tụ ở vùng cổ và họng làm thu hẹp đường thở. Đây là nguyên nhân phổ biến và quan trọng nhất gây ngáy bệnh lý.
• Tắc nghẽn mũi: Viêm xoang, dị ứng, polyp mũi, lệch vách ngăn mũi.
• Cấu trúc giải phẫu họng – miệng: Amidan và VA phì đại, lưỡi to, vòm miệng mềm và lưỡi gà dài, hàm nhỏ hoặc lùi.
• Uống rượu, bia hoặc dùng thuốc an thần trước khi ngủ: Làm giãn các cơ vùng họng, khiến đường thở dễ bị tắc nghẽn.
• Tư thế ngủ: Nằm ngửa thường làm lưỡi và các mô mềm chèn ép đường thở.
• Tuổi tác: Khi lớn tuổi, trương lực cơ vùng họng giảm.

3. Mối quan hệ nguy hiểm giữa béo phì và ngủ ngáy

Mối liên hệ giữa béo phì và ngáy không chỉ là sự trùng hợp mà là một vòng luẩn quẩn nguy hiểm, nơi béo phì làm trầm trọng thêm ngáy và ngáy (đặc biệt là ngưng thở khi ngủ) lại gây ra những vấn đề sức khỏe có thể dẫn đến tăng cân.

• Béo phì làm tăng nguy cơ ngáy và ngưng thở khi ngủ: Đây là mối liên hệ rõ ràng nhất. Khi một người bị béo phì, lượng mô mỡ tích tụ quanh vùng cổ và họng sẽ tăng lên, làm giảm kích thước đường hô hấp trên. Điều này khiến luồng không khí khó đi qua hơn, gây ra tiếng ngáy. Đồng thời, áp lực từ mô mỡ cũng có thể làm xẹp đường thở hoàn toàn trong một vài giây, dẫn đến các cơn ngưng thở khi ngủ. Các nghiên cứu chỉ ra rằng, thừa cân, béo phì cũng là nguyên nhân chủ yếu gây ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn. Tỷ lệ mắc ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn ước tính khoảng 25% ở người trưởng thành và lên đến 45% ở những người béo phì
• Ngưng thở khi ngủ làm trầm trọng thêm béo phì: Các cơn ngưng thở khi ngủ gây ra tình trạng thiếu oxy lặp đi lặp lại và làm gián đoạn giấc ngủ. Điều này kích hoạt phản ứng căng thẳng của cơ thể, dẫn đến tăng sản xuất hormone cortisol và ghrelin (hormone gây đói), đồng thời giảm sản xuất leptin (hormone gây no). Sự mất cân bằng nội tiết tố này thúc đẩy cảm giác thèm ăn, đặc biệt là các thực phẩm giàu năng lượng, và làm giảm quá trình chuyển hóa, dẫn đến tăng cân và khó giảm cân. Ngoài ra, sự mệt mỏi vào ban ngày do ngủ không đủ giấc cũng làm giảm động lực tập thể dục, góp phần vào vòng tròn béo phì.

4. Mức độ nguy hiểm cho sức khoẻ, tinh thần của bệnh nhân và người thân

Sự kết hợp giữa béo phì và ngáy, đặc biệt là hội chứng ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn (OSA), mang lại những hậu quả khôn lường cho cả người bệnh và những người xung quanh.

4.1. Đối với sức khoẻ thể chất của bệnh nhân

• Nguy cơ tim mạch: Tăng huyết áp (nguy cơ cao gấp 2-3 lần), bệnh mạch vành, đột quỵ, suy tim, rối loạn nhịp tim (rung nhĩ). Các cơn ngưng thở gây thiếu oxy và tăng áp lực lên tim.
• Đái tháo đường type 2: Tình trạng kháng insulin thường gặp ở người béo phì và bị OSA, làm tăng nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường.
• Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu: Béo phì là yếu tố nguy cơ chính và OSA làm trầm trọng thêm tình trạng này.
• Rối loạn chuyển hóa: Rối loạn lipid máu, tăng nồng độ axit uric.
• Giảm khả năng miễn dịch: Làm cơ thể dễ mắc các bệnh nhiễm trùng hơn.
• Tăng nguy cơ ung thư: Một số nghiên cứu cho thấy mối liên hệ giữa béo phì/OSA và một số loại ung thư.
• Giảm chức năng tình dục: Rối loạn cương dương ở nam giới, giảm ham muốn ở cả nam và nữ.

4.2. Đối với sức khoẻ tinh thần và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân

• Buồn ngủ ban ngày quá mức: Gây giảm năng suất lao động, học tập, tăng nguy cơ tai nạn giao thông và tai nạn lao động.
• Giảm tập trung, trí nhớ: Ảnh hưởng đến khả năng nhận thức và thực hiện các công việc hàng ngày.
• Trầm cảm, lo âu: Sự mệt mỏi, khó chịu do thiếu ngủ kéo dài và các vấn đề sức khỏe khác có thể dẫn đến rối loạn tâm lý.
• Giảm chất lượng cuộc sống: Hạn chế các hoạt động xã hội, thể chất, ảnh hưởng đến các mối quan hệ.

4.3. Đối với người thân xung quanh

• Rối loạn giấc ngủ của người nằm cùng: Tiếng ngáy lớn có thể làm gián đoạn giấc ngủ của vợ/chồng hoặc người thân, gây ra tình trạng mất ngủ, mệt mỏi, cáu kỉnh.
• Căng thẳng trong các mối quan hệ: Việc thiếu ngủ và sự khó chịu kéo dài có thể dẫn đến mâu thuẫn, xung đột trong gia đình.
• Gánh nặng chăm sóc: Đối với những trường hợp ngưng thở khi ngủ nghiêm trọng, người thân có thể phải đối mặt với nỗi lo lắng và gánh nặng khi chứng kiến tình trạng sức khỏe của người bệnh.

Béo phì và ngáy, là một trong những nguyên nhân gây nên Hội chứng ngưng thở khi ngủ. Đây là hai vấn đề sức khỏe có mối liên hệ chặt chẽ và gây ra những hệ lụy nghiêm trọng cho sức khỏe thể chất, tinh thần của cá nhân và những người xung quanh. Nhận thức đúng đắn về mức độ nguy hiểm của chúng là bước đầu tiên để hành động.

Nếu bạn hoặc người thân có dấu hiệu béo phì và thường xuyên ngáy, đặc biệt là ngáy to, ngắt quãng kèm theo buồn ngủ ban ngày, hãy đến các cơ sở y tế chuyên khoa Hô hấp hay Tai mũi họng để được thăm khám bằng những trang thiết bị y tế tiên tiến nhất hiện nay, giúp phát hiện những bệnh lý hô hấp gây ảnh hướng đến sức khoẻ bạn và người thân trong gia đình bạn. Ở đây, Bác sĩ sẽ đánh giá tình trạng, chẩn đoán chính xác và đưa ra phác đồ điều trị phù hợp cho bạn.

Bạn có thể tham khảo 1 vài biện pháp can thiệp sau:

• Thay đổi lối sống: Giảm cân là yếu tố then chốt. Áp dụng chế độ ăn uống lành mạnh, tăng cường hoạt động thể chất, hạn chế rượu bia và thuốc lá.
• Điều trị y tế: Sử dụng thiết bị CPAP cho các trường hợp ngưng thở khi ngủ nặng, phẫu thuật đường hô hấp trên (trong một số trường hợp), hoặc các thiết bị nha khoa.

• Kiểm soát các bệnh lý nền: Điều trị tốt các bệnh lý như huyết áp cao, đái tháo đường.

Hãy hành động ngay hôm nay để bảo vệ sức khỏe của bản thân và gia đình, đảm bảo một cuộc sống khỏe mạnh, trọn vẹn và an toàn.